Maatwerk in het voortgezet onderwijs, er is veel mogelijk!

Maatwerk in het reguliere voortgezet onderwijs

Soms lopen leerlingen vast op school. Bijvoorbeeld door een lichamelijke beperking, psychische problemen of ernstige dyslexie. Om ervoor te zorgen dat deze leerlingen niet uitvallen, is maatwerk soms een uitkomst. Denk hierbij aan individuele begeleiding, alternatieve manieren van toetsing en examinering en (gedeeltelijk) afstandsonderwijs.

Om scholen en onderwijsprofessionals te informeren over de verschillende mogelijkheden heeft onderwijsexpert Hetty Mulder van het Samenwerkingsverband Amsterdam-Diemen een handreiking geschreven: ‘Maatwerk in het regulier voortgezet onderwijs’.

Hieronder staan de volgende vormen van maatwerk uit de handreiking samengevat:

• Vrije invulling van lesprogramma en toetsing onderbouw
• Regels voor zittenblijven
• Voorsorteren op profielkeuze
• Maatwerk bij eindexamen
• Vrijstelling vreemde talen

Vrije invulling van lesprogramma en toetsing onderbouw

Ongeveer zeventig procent van de les- en leertijd in de onderbouw bestaat uit wettelijk verplichte vakken, zoals Nederlands, Engels en wiskunde. Hiervoor gelden ook kerndoelen.

De overige dertig procent van de les- en leertijd mogen scholen zelf invullen. Zo bepalen zij welke extra vakken zij aanbieden, welk lesmateriaal ze daarvoor gebruiken en hoe ze toetsen afnemen.

Er is dus veel ruimte om maatwerk te bieden, zolang scholen dat ook opnemen in hun eigen schoolbeleid.

Geen wettelijke regels voor zittenblijven, school bepaalt

Er bestaan geen wettelijke regels voor zittenblijven in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Het is altijd de school die hierover beslist. De afspraken en richtlijnen die een school hierover opstelt, zijn interne regels die door de medezeggenschapsraad zijn goedgekeurd.

Een school mag in specifieke gevallen van deze eigen regels afwijken. Ook hierin is dus ruimte voor maatwerk. Zo kan een leerling alsnog bevorderd worden naar een volgend leerjaar, als dit in het belang is van zijn ononderbroken ontwikkeling.

Scholen beslissen zelf welke resultaten nodig zijn om door te gaan naar de bovenbouw. Ook kiezen scholen welke vakken meetellen en hoe zwaar die wegen. Als een leerling in het derde jaar blijft zitten, bepaalt de school of sommige cijfers blijven staan of dat werk opnieuw gedaan moet worden. Er is dus geen wet die verplicht dat alles helemaal opnieuw moet.

Voorsorteren op profielkeuze havo en vwo

Scholen kunnen in het derde leerjaar voor bepaalde leerlingen maatwerk bieden door alvast rekening te houden met de profielkeuze.

Zo kunnen scholen er bijvoorbeeld voor kiezen om vanaf de kerstvakantie cijfers voor sommige vakken te laten staan en de leerling alleen nog te laten werken aan de vakken die in de bovenbouw relevant zijn. De beoordeling richt zich dan op die vakken. Voor veel leerlingen is dit een beter alternatief dan zittenblijven.

Voor deze vorm van maatwerk is wel een overeenkomst met ouders en leerling nodig, omdat hiermee niet alle profielen meer open blijven.

Maatwerk bij eindexamen

Het eindexamen bestaat uit schoolexamens en centraal examens. Hiervoor gelden wettelijke regels, maar er is ook ruimte voor maatwerk.

Zo mogen scholen deels zelf bepalen hoe de schoolexamens verlopen. Zij leggen dit vast in een PTA: Programma van Toetsing en Afsluiting. In het PTA bepalen scholen onder andere:

• Hoe, wanneer en hoe vaak zij toetsen afnemen;
• Of een persoonlijk PTA voor een leerling mogelijk is (bij bijzondere omstandigheden).

Ook bij het centraal examen is maatwerk mogelijk. De school kan samen met de leerling tot 1 april besluiten welke examens de leerling doet en hoe.

Voorbeelden van keuzes die gemaakt kunnen worden zijn:

• doet de leerling alle examens in één jaar, of
• kiest de leerling voor een gespreid examen (bijvoorbeeld de helft dit jaar, de rest volgend jaar), of
• doet de leerling nog geen examen dit jaar.

Daarnaast is het soms mogelijk om voor bepaalde vakken vervroegd examen te doen, bijvoorbeeld al in 4 vwo of 4 havo. Ook kan een aangepast eindexamen voor sommige leerlingen tot de mogelijkheden behoren.

Vrijstelling vreemde talen

Voor sommige leerlingen kan maatwerk in de vorm van vrijstelling van een vak een uitkomst zijn. Ook hierin is vaak binnen de huidige wet- en regelgeving een en ander mogelijk.

Zo zijn zowel Frans als Duits verplicht in de eerste drie leerjaren van havo en vwo. Maar er is ontheffing mogelijk voor beide talen, wanneer de leerling Spaans, Arabisch of Turks volgt. Of bij leerlingen die in het buitenland onderwijs hebben gehad en daar te weinig Duits of Frans hebben gehad.

Voor moderne vreemde talen zijn er geen wettelijke kerndoelen, met uitzondering van Engels. De school kan daarom besluiten meer nadruk te leggen op mondelinge communicatie en minder op leesvaardigheid. Dit kan een uitkomst zijn voor leerlingen met dyslexie. Leerlingen met ernstige dyslexie die vwo doen, kunnen een tweede vreemde taal soms vervangen door een ander vak.

Lees de handreiking en ga in gesprek met school

In dit artikel worden slechts enkele voorbeelden van maatwerk genoemd. Er zijn nog meer voorbeelden en mogelijkheden. Lees daarvoor de handreiking ‘Maatwerk in het regulier voortgezet onderwijs’ van het Samenwerkingsverband Amsterdam-Diemen en ga in gesprek met de school van je kind.