Ben ik verplicht om de vrijwillige ouderbijdrage te betalen?
Deze situatie behoort sinds de wetswijziging van 1 augustus 2021 (hopelijk) tot het verleden. Illustratie Femke van Heerikhuizen Onderwijs bijna helemaal gratis
In Nederland ontvangen scholen voor (speciaal) basisonderwijs en voortgezet (speciaal) onderwijs geld van de rijksoverheid om onderwijs te organiseren. Dit heet bekostiging van het funderend onderwijs. Alleen privéscholen ontvangen geen bekostiging. Sinds 2008 zijn schoolboeken gratis, particulier onderwijs uitgezonderd.
Het funderend onderwijs in Nederland is daarmee bijna helemaal gratis. Niet helemaal, want voor sommige kosten mogen scholen onder bepaalde voorwaarden een vrijwillige ouderbijdrage vragen en sommige kosten moeten ouders zelf betalen.
Wettelijke vereisten voor vrijwillige ouderbijdrage
Scholen zijn wettelijk verplicht om in de schoolgids drie punten over de vrijwillige ouderbijdrage te melden:
- hoe hoog de ouderbijdrage is,
- dat de ouderbijdrage vrijwillig is,
- dat kinderen niet mogen worden uitgesloten van activiteiten als de ouderbijdrage niet is betaald.
Deze bepalingen zijn gelijk in het basisonderwijs art. 13 lid 1 onder e WPO, het speciaal onderwijs art. 22 lid 1 onder d WECen het voortgezet onderwijs art. 2.92 lid 2 onder f WVO 2020.
Ook mag een school een leerling niet weigeren of verwijderen als ouders de vrijwillige ouderbijdrage niet betalen. Hierbij zijn de bepalingen eveneens gelijk in het basisonderwijs art. 40 lid 1 WPO, het speciaal onderwijs art. 40 lid 1 WEC en het voortgezet onderwijs art. 8.8 lid 7 WVO 2020.
Tenslotte geeft de Wet medezeggenschap op scholen (WMS) instemmingsrecht aan de oudergeleding op vaststelling of wijziging van zowel de hoogte als de bestemming van de ouderbijdrage (art. 13 lid 1 onder c WMS) en (art. 14 lid 2 onder c WMS).
Voor welke kosten is een vrijwillige ouderbijdrage toegestaan?
Als scholen aan de wettelijke eisen omtrent de vrijwilligheid van de ouderbijdrage voldoen, mogen ze een vrijwillige ouderbijdrage vragen voor:
- extra activiteiten
- digitale leermiddelen
Schoolkosten voor rekening ouders
Niet alle schoolkosten vallen onder de vrijwillige ouderbijdrage. Er zijn twee soorten kosten die ouders zelf moeten betalen:
- materialen die (meestal) langer meegaan dan een jaar en eigendom van de ouders blijven;
- de tussenschoolse opvang (tso) en de buitenschoolse opvang (bso).
Vrijwillige ouderbijdrage voor extra activiteiten
Extra activiteiten waar scholen een vrijwillige ouderbijdrage voor mogen vragen zijn:
- Kerstdiner, paasviering en sinterklaas
- Excursie
- Schoolreis
- sportdag
- Schoolkamp
- Bijles, huiswerkbegeleiding, examentraining
- Profielklassen zoals technasium, tweetalig onderwijs (tto), hbo-vooropleiding voor toptalent dans of muziek (DaMu)
- Borg schoolboeken
Sommige scholen vragen één bedrag per jaar, andere scholen vragen per activiteit een bijdrage aan de ouders. Allebei mag, als de school maar duidelijk is over de vrijwilligheid van de gevraagde ouderbijdrage en een leerling niet uitsluit als de de bijdrage niet is betaald.
Met de term ‘extra activiteiten’ wordt een enigszins kunstmatig onderscheid gemaakt tussen verplichte activiteiten en keuzeactiviteiten. In de praktijk zijn veel scholen al gaan nadenken hoe ze activiteiten inhoudelijk verbinden met hun lesprogramma, zodat het onderscheid ook minder belangrijk wordt.
Zie voor extra informatie de brochure Wetswijziging vrijwillige ouderbijdrage 1 augustus 2021 van het ministerie van OCW.
Passend onderwijs is geen extra activitiet waar een ouderbijdrage voor gevraagd mag worden
Voor voorzieningen die leerlingen extra ondersteuning bieden in de zin van passend onderwijs mag geen ouderbijdrage worden gevraagd. Dat oordeelde de Raad van State in de zaak ECLI:NL:RVS:2018:412over hoogbegaafdenonderwijs op 7 februari 2018.
Overigens mag een school die passend onderwijs biedt wel extra activiteiten organiseren (niet zijnde de extra ondersteuning) en daar wel een vrijwillige ouderbijdrage voor vragen. Bijvoorbeeld voor een excursie.
Vrijwillige ouderbijdrage voor digitale leermiddelen (laptop of tablet)
Over een laptop (of tablet of iPad) op school stelt het document Veel gestelde vragen vrijwillige ouderbijdrage per 1 augustus 2021 van het ministerie van OCW:
“Als scholen volledig of grotendeels schoolboeken vervangen door digitaal lesmateriaal en het bezit van een laptop of tablet voor het leerproces noodzakelijk is, moeten scholen dat zelf regelen. Zij kunnen via de vrijwillige ouderbijdrage kosten in rekening brengen voor het gebruik van of de aanschaf van tablets of laptops. Als ouders deze kosten of de aanschaf van een device niet voor hun rekening nemen, dan moet de school zorgen voor een volwaardig alternatief.”
Dat betekent dat scholen ouders mogen vragen een laptop aan te schaffen, of een bijdrage mogen vragen, maar dat ze in beide gevallen moeten aangeven dat het dan een vrijwillige ouderbijdrage betreft.
Het ministerie van OCW spreekt over digitale informatiedragers, vergelijkbaar met papieren informatiedragers zoals schoolboeken. In de praktijk noemen scholen een laptop of tablet ook vaak een digitaal leermiddel, omdat ook de functies op het apparaat ingezet worden bij het leerproces.
Schoolkosten voor rekening ouders
Bij sommige zaken wordt van ouders verwacht dat ze zelf schoolmateriaal aanschaffen. Hierbij gaat het om verbruiksmaterialen en ‘schoolspullen’ die meestal wat langer meegaan en eigendom blijven van de ouders. Deze schoolkosten vallen niet onder de vrijwillige ouderbijdrage en komen voor rekening van de ouders. Denk bijvoorbeeld aan:
- Schrift, multomap, pennen, passer
- Atlas
- Woordenboek
- Agenda
- Rekenmachine
- Gereedschap
- Sportkleding
- Praktijkkleding
Kosten tussenschoolse opvang en buitenschoolse opvang voor rekening ouders
Kosten voor tussenschoolse opvang (tso) en buitenschoolse opvang (bso) vallen buiten de regels voor de ‘vrijwillige ouderbijdrage’ en komen volgens art. 45 WPO voor rekening van ouders, voogden of verzorgers. Ouders hebben een keuze om van deze voorzieningen gebruik te maken of niet. Als zij daarvan gebruik maken dan is dat een betaalde dienst en zijn de regels over een vrijwillige ouderbijdrage niet van toepassing.
Betaling voor continurooster valt wel onder vrijwillige ouderbijdrage
Bij een continurooster is er geen keuze om de kinderen in de pauze op te halen of op school te laten blijven. Overblijven is dan verplicht. In principe wordt het toezicht tijdens de pauze dan verzorgd door het onderwijspersoneel, maar soms huurt de school daar toch pleinwachten voor in. De school mag daar dan een vrijwillige ouderbijdrage voor vragen. Ook dan geldt dat dit alleen mag als duidelijk gemeld wordt dat de ouderbijdrage vrijwillig is en kinderen niet uitgesloten worden als niet wordt betaald.
Gevolgen weigering betaling vrijwillige ouderbijdrage
Ouders die de vrijwillige ouderbijdrage voor extra activiteiten of voor digitale leermiddelen (principieel) niet willen betalen, hoeven nooit een reden op te geven of inzicht te geven in hun financiële situatie.
Alle leerlingen mogen meedoen aan extra activiteiten die de school organiseert, ook als ouders de ouderbijdrage niet betalen. Alle leerlingen moeten kunnen meedoen aan alle programma’s en activiteiten die de school aanbiedt. Dit geldt ook voor langdurige extra activiteiten, zoals een aanvullend sportaanbod of dans- en muzieklessen en tweetalig onderwijs.
Voorheen mocht een school een alternatief voor de extra activiteiten organiseren als ouders de ouderbijdrage niet betaalden, bijvoorbeeld een vervangende activiteit op school voor leerlingen die niet meegingen op schoolreis. Dit is vanaf 1 augustus 2021 niet meer toegestaan.
Op de meeste scholen betaalt overigens het overgrote deel van de ouders de vrijwillige ouderbijdrage, omdat de ouders de extra activiteiten belangrijk vinden. Ook zijn er ouders die iets extra’s bijdragen om kinderen van andere ouders te helpen.
Het is aan de scholen om binnen het bekostigde budget een gevarieerd programma aan te bieden. Dit geldt ook voor extra activiteiten waarvoor een vrijwillige ouderbijdrage gevraagd mag worden. Scholen bepalen zelf hoe de activiteiten worden ingericht. Als de school onvoldoende budget heeft voor extra activiteiten, dan kan dat betekenen dat de extra activiteit in overleg met de medezeggenschapsraad hierdoor anders moeten worden ingevuld of in het uiterste geval niet doorgaat.
Voorbeelden
Groep 8 gaat begin oktober met schoolkamp. In de laatste week van juli stuurt school via de school-app een bericht over een bijdrage van 85 euro voor dit kamp. Veel ouders zien dit bericht over het hoofd. Na de zomervakantie is duidelijk dat het overgrote deel van de ouders de bijdrage niet heeft betaald. Het schoolkamp wordt daarom verplaatst naar een later moment in het schooljaar.
In havo 4 wordt bij het vak geschiedenis aandacht besteed aan de Tweede Wereldoorlog. Er vindt een studiereis plaats naar Frankrijk in het kader van dit thema. Voor deze excursie wordt een vrijwillige ouderbijdrage gevraagd. Dit is toegestaan. Een aantal ouders heeft de ouderbijdrage niet voldaan. De begroting van de excursie komt daardoor onder druk te staan. De docenten besluiten om de excursie te annuleren. Met de medezeggenschapsraad wordt besproken of een dagtrip naar een militaire begraafplaats in Nederland wel mogelijk is.
Geen maximum bedrag, rol voor medezeggenschap
De hoogte van de ouderbijdrage verschilt per school. Uit onderzoek van RTL blijkt dat sommige scholen jaarlijks een bijdrage vragen van €600,-. Sommige scholen vragen geen bijdrage aan ouders. In de Tweede Kamer is in 2021 een motie aangenomen om een maximum bedrag vast te stellen. De minister van Onderwijs heeft aangegeven deze motie niet uit te voeren.
De school stelt daarom nog steeds de hoogte en de bestemming van de ouderbijdrage vast. Hiervoor is wel instemming nodig van de oudergeleding van de medezeggenschapsraad.
Amsterdamse situatie
De vrijwillige ouderbijdrage was in de Amsterdamse gemeenteraad een groot discussiepunt. Onderwijswethouder Marjolein Moorman besloot in 2019 dat basisscholen maximaal 225 euro per jaar mogen vragen van ouders. Het Parool berichtte dat zes schoolbesturen die een hogere bijdrage vaststelden – er zijn er in Amsterdam die het driedubbele vragen – in 2020 hun gemeentelijke subsidie misliepen.
Aan de andere kant van het spectrum, op scholen met minder draagkrachtige ouders, komen sommige ouders in aanmerking voor een scholierenvergoeding. Ook kunnen sommige ouders met behulp van de Stadspas of het Noodfonds Schoolreisjes de vrijwillige ouderbijdrage betalen.
Scholierenvergoeding
De gemeente Amsterdam keert een scholierenvergoeding uit. Scholierenvergoeding is extra geld voor schoolgaande kinderen. Hiervoor komen ouders en verzorgers met een laag inkomen in aanmerking. Per schooljaar is voor elk kind een bedrag beschikbaar. De hoogte hangt af van de leeftijd van het kind.
De scholierenvergoeding vraag je zelf aan. Je krijgt het bedrag niet zomaar op je rekening. Je bewaart de bonnetjes en vraagt online het geld terug. De gemeente maakt het bedrag dan over totdat het maximumbedrag is bereikt.
Stadspas
Amsterdamse minimagezinnen kunnen vanaf schooljaar 2019-2020 op vrijwel alle basisscholen de vrijwillige ouderbijdrage betalen met de Stadspas. Vereiste is dat de school meedoet met de regeling voor de Stadspas.
Ouders met een stadspas kunnen per kind €50,- ouderbijdrage door de gemeente laten overmaken naar de school. Ouders hebben in dat geval wel €28,- minder te besteden aan scholierenvergoeding.
Ruim 17.000 Amsterdamse kinderen op de basisschool hebben een Stadspas, omdat hun ouders een inkomen tot 120 procent van het wettelijk sociaal minimum en weinig vermogen hebben.
